In oktober 2024 organiseerde Flanders District of Creativity een sensibiliserende missie naar Ghana, waar de CEO's van 9 Vlaamse modemerken (Atelier Noterman, Bel&Bo, CKS, e5, JBC, Mayerline, Pluto, Torfs, Xandres) zich engageerden om te werken aan een verantwoorde waardeketen. Het Ghana Charter was geboren. Bij de ondertekening beloofden de merken jaarlijks te rapporteren over hun vooruitgang. De eerste rapportering is nu beschikbaar en vind je hier. 

Maar wat bedoelen we nu met ‘ketenzorgplicht’? Dit betekent dat je als bedrijf verantwoordelijk bent voor eventuele schade aan mens, dier of milieu in de hele keten. Een hot topic, want de Europese Commissie lanceerde in februari 2025 het Omnibus-voorstel, dat de richtlijnen afzwakt rond duurzaamheidsrapportage en due diligence. Dat laatste betekent zoveel als: de potentiële negatieve gevolgen van je activiteiten identificeren en voorkomen of beperken. Als de Omnibus-pakketten worden goedgekeurd, wordt due diligence beperkt tot directe zakenpartners, en hoeven bedrijven hun indirecte partners binnen de keten niet meer diepgaand te beoordelen. 

Het laatste (wettelijke) woord over ketenzorg is nog niet gevallen, maar zelfs los daarvan is het een notoir complex thema, dat reikt van grondstoffen over productie tot afval. Wouter Noterman, zaakvoerder van Atelier Noterman: “Het is zo allesomvattend dat je al snel door de bomen het bos niet meer ziet. Je moet voor jezelf uitmaken waarmee je wil beginnen en beseffen dat élke stap telt.”

Bohdan Lamon van Decathlon: “Het is verleidelijk om een artikel over een duurzaamheidsinitiatief te lezen en te denken: ‘Laten we dat ook proberen.’ Maar misschien is dat helemaal niet het beste vertrekpunt voor jouw bedrijf. In de plaats van ad hoc te werken, kan een analyse van je activiteiten richting geven. Waar kan je strategisch het verschil maken en duurzame impact creëren? Voor de één ligt het antwoord in logistiek, voor de ander in productie.” 

Beginnen met ketenzorg is dus keuzes maken. En dat doen Atelier Noterman, e5 en Decathlon elk op hun manier. Atelier Noterman maakte bekend hoeveel de kleermakers in hun atelier in Portugal exact verdienen, Decathlon zet onder meer in op herstel en kwaliteitsverbetering en voor e5 was een recente collab met Murielle Scherre de kers op de taart van jarenlang kleding inzamelen met Oxfam België. 

“Het gaat over mensen”

Wouter Noterman, Atelier Noterman

Wouter Noterman pleit voor leefbare lonen in de mode, en geeft de aanzet door openbaar te maken wat de medewerkers van hun Portugese confectieatelier Green Dolphin verdienen. “Voor mij gaat het in de eerste plaats over mensen, en dus over goed betalen. Want wie amper rondkomt, is nergens anders mee bezig”, vertelt Wouter. “Living wages zijn een heikel punt, zeker voor grote bedrijven. Zij moeten met certificaten werken en weten niet altijd waar alles vandaan komt. Wij hebben maar twee ateliers, die we regelmatig bezoeken. Voor ons is het dus relatief ‘makkelijk’ om erop toe te zien dat mensen fair behandeld en betaald worden. En als wij hier open over zijn, inspireren we anderen misschien.”

Wouter vatte zijn plan al jaren geleden op. “Toen ik in 1990 begon bij ons familiebedrijf, wilde ik tegen mijn pensioen transparantie over alle lonen. Iedereen verklaarde me gek. We zijn nu 35 jaar verder, en salaris is nog altijd een taboe.” Dat hij niet over één nacht ijs ging, wierp wel zijn vruchten af. “Zoiets gaat gewoon niet van vandaag op morgen. Ik heb nauw contact met Miguel Fonseca, de eigenaar van Green Dolphin, en kaartte het thema herhaaldelijk bij hem aan. De eerste stap was om de lijst met de lonen te krijgen, en na verloop van tijd heb ik gezegd: ‘Ik wil de lijst op onze website zetten.’”

Wouter: “Een broek kost ons 40 euro om te maken, en we verkopen ze aan retailers voor 74 euro, dat is dus goed voor een brutomarge van 34 euro. In onze sector is dat eigenlijk te weinig. De winkels doen vervolgens maal 2,7 en van dat totale prijskaartje schrikken veel consumenten. Als je A zegt, moet je dus B zeggen: wáárom kost die broek 200 euro. Dat komt omdat we produceren in Portugal, met aandacht voor details en kwaliteit. Maar retailers zijn er vaak niet zo blij mee dat we al die informatie delen. Intern discussiëren we regelmatig over hoe transparant we moeten zijn. Je verkoopt er waarschijnlijk niet meer broeken door, en je stoot er mensen potentieel mee voor het hoofd. Toch geloof ik in een eerlijk en open verhaal.”

“In de context van duurzaamheid wordt er vaak gesproken over degrowth”, vervolgt Wouter. “Maar als je als klein bedrijf meer impact wil maken, moet je net groeien. Wij kunnen hoe dan ook een voorbeeld zijn voor grotere spelers. Ook dat is van cruciaal belang.”

“Niet stunten, maar structureel werken”

Liesbet Bombeke, e5

e5 zamelt al 22 jaar kleding in met behulp van Oxfam België. “Véél kleding”, zegt Liesbet Bombeke, duurzaamheidsmanager bij het bedrijf. “In 2024 haalden we 763.793 kilo op: het equivalent van gemiddeld 3,2 miljoen kledingstukken. Dat is meer dan we verkopen. Al die cijfers hebben we goed in kaart. Zo weten we dat 39% van de ingezamelde kleding in Oxfam-winkels terechtkomt. Ongeveer 19% wordt gerecycled, maar dat is meestal ‘downcycling’: kledij wordt verwerkt tot poetsdoeken, isolatie, enzovoort. We besloten om te experimenteren met échte recycling: van kleding opnieuw kleding maken, die vervolgens opnieuw als grondstof kan dienen.” 

Liesbet: “We kwamen uit bij denim, dat al langer wordt gerecycled. Uit bestaand denim nieuwe items maken leek relatief vanzelfsprekend, maar dat was het allesbehalve. Terwijl je in een ‘normaal’ proces één aanspreekpunt hebt, moesten we plots een veelvoud aan partijen inschakelen. Vrijwilligers en medewerkers van Oxfam zamelden de kleding in en sorteerden het denim eruit. Een sociale tewerkstellingsplaats knipte de stof op, die naar Turkije ging om te vervezelen. We moesten op zoek naar een geschikte transporteur, want op dat moment vervoer je technisch gezien afval. En alle schakels moeten mee willen. Onze spinnerij stond open voor kleinere volumes, en ons confectieatelier was bereid om onderzoek te doen naar milieuvriendelijke wassingen.”

Om de collectie te ontwerpen, nodigde e5 Murielle Scherre uit, die al meer dan twintig jaar inzet op duurzamere waardeketens. Liesbet: “Ze koos voor toegankelijke items, want duurzaamheid gaat net zo goed over hoeveel je iets draagt.” Ook op andere vlakken zorgde de ontwerpster voor inspiratie. “Soms heb ik het gevoel dat er niet genoeg beweegt”, geeft Liesbet toe. “Tijdens zo’n dipje vroeg ik op een la fille d’O-event aan Murielle hoe zij gemotiveerd blijft. We raakten aan de praat, en dat gesprek leidde tot onze samenwerking.” 

Uit het project distilleerde e5 ‘design for recyclability’-principes en processen die van pas komen voor andere collecties. “We experimenteerden bijvoorbeeld met afschroefbare knopen, maar dat bemoeilijkt het recyclageproces. De handmatige demontage ervan bleek namelijk onwerkbaar op grotere schaal.” En opschalen was altijd al het plan. “‘e5 x Murielle  Victorine Scherre’ was geen einddoel, maar de kers op de taart van onze duurzaamheidswerking, ‘Refive’. Voor het volgende seizoen slaan we opnieuw de handen in elkaar met Murielle, en onze damescollectie bevat nu een viertal items uit gerecycled denim. Het is aan ons om dingen te veranderen – structureel, niet als PR-stunt.”

“Zorg dat je de trein niet mist”

Bohdan Lamon, Decathlon

Decathlon doet al langer reparaties van onder meer fitnesstoestellen en fietsen, maar sinds 2022 is ook textielherstel een optie. Met een dienst na verkoop voor schoenen wordt geëxperimenteerd. Voor textiel werkt de sportwinkelketen samen met CiLAB, dat volop Decathlon-medewerkers opleidt, en voor schoenen met HOIHOI, onder de koepel ‘REuse in Style’. Dat Living Lab onderzoekt hoe we de gebruiksfase van kleding en accessoires kunnen verlengen.

Bohdan Lamon, projectleider repairability: “Voor textielherstel zijn we begonnen met bergsportartikelen zoals kledij en tenten. Al snel breidden we uit naar onze hele catalogus, en we merkten dat mensen items binnenbrachten die niets met ons te maken hebben, zoals handtassen. Dat toont aan hoeveel vraag er is naar hersteldiensten op grotere schaal, waarbij consumenten hun product overal kunnen binnenbrengen en het snel terugkrijgen. Dat is een blinde vlek, want herstellingen gebeuren vandaag vooral in kleinere ateliers.” 

Hoe groter de volumes, hoe rendabeler het systeem. Dat opent mogelijkheden om de prijs te drukken. Maar Decathlon wil niet enkel de prijs van herstellingen onder de loep nemen. Bohdan: “Vorig jaar hebben we met onze hersteldienst break-even gedraaid: een eerste mijlpaal. Nu willen we uitbreiden en onderzoeken wat de juiste balans is tussen prijs, volume en marktvraag. Waar ligt de grens tussen herstel overwegen of iets nieuws kopen? We kijken daarbij evengoed naar de prijs van nieuwe producten. Misschien moeten we die verhogen en de hersteldienst integreren. Een eerlijke prijs bij aankoop stimuleert de klant om te investeren in iets dat lang meegaat.”

Voor Decathlon is die bewustmaking een belangrijke reden om in te zetten op repair. “We moedigen klanten aan om producten zo lang mogelijk te gebruiken”, aldus Bohdan. “Daarnaast analyseren we samen met HOIHOI en CiLAB veelvoorkomende defecten, zodat we die in de toekomst kunnen vermijden. We kijken op basis van de data ook hoe we meer modulair kunnen ontwerpen, wat herstellingen makkelijker maakt. Decathlon zet sowieso al veel in op ecodesign, en maakt producten met zo weinig mogelijk grondstoffen en water.”

Bohdan twijfelt er geen seconde aan of duurzaamheidsinspanningen een competitief voordeel opleveren. “Denk aan het verhaal van Nokia”, verduidelijkt hij. “Zij hebben de boot gemist door niet in te zetten op de smartphone. Bedrijven die nog niet bezig zijn met duurzaamheid riskeren hetzelfde. De Europese regelgeving evolueert snel, en consumenten zijn steeds meer bezig met het klimaat. Wie nu niet mee is, haalt de trein straks niet meer in. Je moet niet groots beginnen, maar je moet wél beginnen.”

Werk maken van je eigen duurzaamheidsstrategie als modebedrijf? Check close-the-loop.be. 

Het Ghana Charter

Eind 2024 organiseerde Flanders District of Creativity samen met Studio D en Sven Bullaert (UMU) een reis naar Ghana. Een delegatie van zeven Belgische modebedrijven zag er met eigen ogen de problemen die textielafval veroorzaakt, en sloot een charter voor een eerlijke en duurzame modeketen. Daarin staan duidelijke ambities voor verantwoorde en transparante ketenzorg, zowel in de toeleveringsketen als in de keten na verkoop. Het is de eerste keer dat de Belgische modesector zich op deze schaal structureel engageert. Intussen sluiten ook nieuwe merken zich aan bij het initiatief. Merken die hun keten op een duurzame manier willen verbeteren, kunnen zich via info@fdc.be kandidaat stellen om zich aan te sluiten bij het charter. e5 en Atelier Noterman zijn alvast twee van de ondertekenaars. Op deze pagina vind je meer info en de jaarlijkse rapportering van alle ondertekenaars.