‘Duurzaamheid’ en ‘duurzame ontwikkeling’

Het woord duurzaamheid kent iedereen, maar veel kans dat we er elk iets anders onder verstaan. Er zijn heel wat definities en betekenissen terug te vinden over ‘duurzaamheid’, maar er is één definitie waar steeds naar teruggegrepen wordt. Het gaat om de verduidelijking wat ‘duurzame ontwikkeling’ is, zoals verwoord door de Verenigde Naties in 1987:

“Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als in andere delen van de wereld, in gevaar te brengen.”

Deze definitie werd geformuleerd in één van dé basisdocumenten rond duurzaamheid, getiteld ‘Our Common Future’. Met dit rapport probeerde de Brundtland-Commissie een antwoord te bieden op de verhoogde aandacht die er kwam rond milieu sinds de jaren 70. Een aantal milieurampen deden de aandacht voor biodiversiteit, de bescherming van soorten, verontreiniging en zo verder stijgen.

Het werd steeds duidelijker hoe onder andere de industriële revolutie en de gigantische bevolkingsgroei voor een enorme druk op de planeet zorgde en dat er actie ondernomen moe(s)t worden om de aarde en de mensheid te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering.

Wist je dat?

• Van het jaar 10.000 voor Christus tot het jaar 1800 is het aantal mensen gestegen van 1 miljoen naar bijna 1 miljard. In de laatste 200 jaar zijn we van 1 miljard naar meer dan 8 miljard gegaan. En tegen 2050 zullen we met bijna 10 miljard mensen op onze aardbol zijn. De industriële revolutie en nieuwe voedingsgewassen zorgden samen met een betere weerstand tegen infecties, hygiëne, drinkwater en riolering voor deze stijging.

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Om ervoor te zorgen dat de gevolgen van klimaatverandering ingeperkt worden, heeft iedereen in de maatschappij een rol te spelen. Overheden (de Europese Commissie lanceerde bijvoorbeeld in 2021 de nieuwe Green Deal), consumenten, de pers, maar ook bedrijven.

Wanneer we spreken over de verantwoordelijkheid van bedrijven in dit hele verhaal, hanteert men vaak de term ‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’ (ook vaak afgekort ‘MVO’ of in het Engels ‘CSR - Corporate Social Responsibility’). 

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is “de verantwoordelijkheid van een organisatie voor de effecten van haar besluiten en activiteiten op de maatschappij en het milieu door transparant en ethisch gedrag.” (MVO Vlaanderen)

MVO houdt in dat organisaties, in nauwe samenwerking met hun stakeholders, in hun activiteiten en kernstrategie aandacht hebben voor mensenrechten, consumentenbelangen, sociale, ethische en milieukwesties.

MVO zoekt systematisch naar een evenwicht tussen:

• economische parameters (Profit),
• sociale parameters (People)
• milieuparameters (Planet)

Dit wordt ook wel de 'triple P bottom line' genoemd. 

MVO is bovendien een proces, geen eindbestemming. De uitdagingen veranderen doorheen de tijd en met elke strategische beslissing. Je beginpunt ligt met andere woorden vast, maar je eindpunt niet. 

Circulaire economie

De concepten ‘circulaire economie’, ‘cradle-to-cradle’ en ‘closed loop systems’ zijn sinds enkele jaren breder verspreid geraakt en worden meer en meer naar voor geschoven als de fundamenten van een nieuw economisch systeem dat onze huidige groei in stand zou kunnen houden. 

De vraag die hier gesteld wordt is: hoe kunnen we onze grondstoffen efficiënter inzetten en zo lang mogelijk in de loop houden, zonder afval te veroorzaken?

De circulaire economie maximaliseert de hoogwaardige herbruikbaarheid van producten en grondstoffen en minimaliseert waardevernietiging. Het doel is met andere woorden: alles wat van waarde is, waardevol houden en niets verloren laten gaan. Die houding staat in schril contrast met het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun leven worden vernietigd.

De transitie van een lineaire naar een circulaire economie staat wereldwijd hoog op de politieke agenda. Zo ook in Vlaanderen, waar de Vlaamse Regering Vlaanderen Circulair in het leven riep om de circulaire economie prioriteit te geven in het kader van haar Visie 2050. 

Van crisis naar opportuniteit:

• Waar de nadruk voordien vooral lag op de gevaren van de toenemende schaarste en de angst dat het afnemen of remmen van consumptie onze economische groei in de weg zou staan, worden er binnen de circulaire economie opportuniteiten naar voren geschoven om waarde te halen uit andere businessstrategieën.

Van ‘planned obscolence’ naar ‘longevity by intention’:

• ‘Planned obsolescence’ (of geplande veroudering) is een business strategie die als doel heeft om de frequentie van aankopen hoog te houden, door bewust een korte levensduur in te bouwen in het product. Deze strategie werd tijdens de industriële revolutie ingevoerd om de economie aan te zwengelen, en om de capaciteit van de fabrieken op peil te houden.

Er bestaan twee vormen van ‘planned obsolescence’:

• Technische veroudering: een product wordt zo ontworpen dat het snel stuk zal gaan of versleten zal zijn.
• Stilistische veroudering, als het tegendeel van ‘tijdloos design’: het zorgt ervoor dat we een product snel willen vervangen door een nieuwere versie omdat de stijl verouderd is.

De circulaire economie is in alles het tegenovergestelde van deze geplande veroudering.  Ze omarmt het principe van ‘longevity by intention’ (een geplande lange levensduur).

Volgens dit laatste principe kunnen de biologische stromen na gebruik terugkeren naar hun natuurlijke oorsprong, terwijl technische componenten blijven circuleren, zonder schade te veroorzaken of afval te creëren.

Het ‘vlindermodel’ van de Ellen MacArthur Foundation wordt vaak gebruikt om dit systeem visueel weer te geven:

Refuse - Reuse - Recycle

Je hoorde misschien al wel eens van ‘Refuse - Reuse - Recycle’. Dit rollend trio wordt ook wel de ‘Trias Energetica’ genoemd. Oorspronkelijk werd dit kader gebruikt in de bouwsector om goed om te springen met energie, maar intussen wordt deze basis naarstig gebruikt in allerhande sectoren. Deze hiërarchie geeft een goede houvast, ook om je milieumanagement te voeren. Er zijn al heel wat uitbreidingen en varianten van deze heilige drievuldigheid, bij afvalbeheer spreekt men soms ook over de ‘Ladder van Lansink’. 

Vlaanderen Circulair maakte een eigen overzicht van de belangrijkste R-strategieën (klik door voor extra uitleg):

Deze hiërarchie is een multi-inzetbare tool of handig geheugensteuntje. Je kan op basis hiervan reflecteren over je businessmodel, je producten of diensten, maar evenzeer je energieverbruik, waterbeheer, afvalmanagement en verpakkingen vanuit dit licht bekijken.

Sustainable Development Goals (SDG’s)

De Sustainable Development Goals (SDG’s) of Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen zijn een geheel van universele doelstellingen voor duurzame ontwikkeling. De lidstaten van de Verenigde Naties keurden ze in september 2015 unaniem goed. Alle 193 leden ondertekenden de ‘2030 Agenda for Sustainable Development’ en engageerden zich om de SDG’s te gebruiken als kader voor hun duurzaamheidsstrategieën voor 2030.

Het geheel omvat zeventien hoofddoelstellingen, 169 subdoelstellingen en een hele waaier aan concrete indicatoren, onderverdeeld in vijf groepen: People, Planet, Prosperity, Peace en Partnerships (een uitbreiding en verdieping van de ‘tripple P bottom line’ dus). Ze bestrijken zeer uiteenlopende thema’s. Een volledig overzicht vind je op de SDG-website van het Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling.

Door duurzame keuzes te maken en duurzame acties te ondernemen, draag ook jij bij aan het realiseren van de SDG’s. Vertrek je liever vanuit jouw bedrijf en je eigen duurzaamheidsdoelstellingen? Dat kan evengoed! De SDG’s vormen in dat geval een handige check. Probeer elke doelstelling die je zelf oplijstte aan een bestaande SDG te koppelen.

Voka, het Vlaams Netwerk voor Ondernemingen, biedt het Voka Charter Duurzaam Ondernemen aan, een handig traject om met de SDG’s aan de slag te gaan, en waarmee je als bedrijf ook de titel van SDG Pioneer, SDG Champion of SDG Ambassador kan ambiëren.